Sâm Việt Nam là sâm gì? Loại sâm Việt Nam nào quý nhất?

Sâm Việt Nam là dòng sâm quý, được coi là Quốc bảo Việt Nam, được đánh giá là quý nhất thế giới dựa trên hàm lượng saponin tổng hợp rất cao. Thế nhưng, sâm Việt Nam lại có vô số loại, nguồn gen tương đối phức tạp, nên bị giả nhiều, lẫn lộn giá trị và khiến người tiêu dùng như rơi vào ma trận. Nó phức tạp đến mức, máy móc cũng không phân biệt được, nhà thực vật cũng không phân biệt được.Dựa trên sự hiểu biết theo kinh nghiệm thực tế nhiều năm tìm hiểu của tôi, xin được chép ra, để bạn đọc tham khảo.

1. Sâm Việt Nam là sâm gì ?

Sâm Việt Nam là tên gọi loại sâm đã được Việt Nam đăng ký bản quyền, có tên khoa học là Panax vietnamensis. Dược sĩ Đào Kim Long và Nguyễn Bá Hoạt tìm ra nó vào năm 1973. Nó có đặc trưng của Saponin Majonosid R2, viết tắt là MR2. Ngoài ra, hàm lượng Saponin Ginsenosid Rg1 cũng rất cao. Tổng số đã tìm thấy 52 loại saponin trong củ sâm Việt Nam. Và, có thể còn có cả ngàn loại saponin cũng như các hợp chất quý trong củ sâm này, chờ khoa học tiếp tục phát hiện.

2. Sao Không gọi là sâm Ngọc Linh mà lại gọi là sâm Việt Nam?

Sâm Ngọc Linh tức là Sâm Việt Nam mọc ở dãy núi Ngọc Linh, thuộc tỉnh Quảng Nam và Kontum. Ngọc Linh là tên địa danh.

Sâm Việt Nam còn có ở bên Lào, Lai Châu, Điện Biên và Kim Bình (Trung Quốc). Chúng chỉ có ở vùng sườn tây dãy Hoàng Liên Sơn, chưa tìm thấy ở sườn đông.

3. Sâm nào quý nhất thế giới ?

Ai cũng sẽ nói Sâm Ngọc Linh. Nhưng đấy là nói theo tinh thần dân tộc. Quý vị dựa trên cơ sở nào?

Nếu dựa trên hàm lượng Saponin tổng hợp, thì đúng là hàm lượng saponin tổng hợp trong sâm Việt Nam cao nhất thế giới. Củ sâm trồng non cũng đạt trên 10%. Sâm rừng già, có thể hàm lượng saponin lên đến hơn 20%. Trong dược liệu, hàm lượng chất thường chiếm 1-2%, nhưng củ sâm Việt Nam thì dồi dào chất, mà lại toàn chất quý. Đó có lẽ là cơ sở đánh giá nó quý nhất thế giới, tốt nhất thế giới. Ngoài ra, duy nhất sâm Việt Nam có sự hiện diện mr2. Sâm Mỹ cũng có mr2 nhưng vô cùng thấp, ko đáng kể. Có lẽ, đó cũng là cơ sở để đánh giá nó quý.

Nhưng, nếu đánh giá về giá trị thị trường, thì sâm Việt Nam không phải quý nhất.

Đắt nhất phải là sâm Trường Bạch của Trung Quốc. Những củ sâm hoang dã trên núi Trường Bạch thuộc tỉnh Cát Lâm, Trung Quốc, nếu 100 năm tuổi, thì giá hàng trăm tỷ đồng 1kg, thậm chí vài trăm tỉ đồng. Những củ sâm bé bằng ngón tay có giá vài tỉ là bình thường.

Nhân sâm Triều Tiên, Hàn Quốc khai thác hoang dã cũng vô cùng đắt đỏ. Củ sâm bằng ngón tay được đấu giá lên đến một vài trăm ngàn đô, thậm chí triệu đô.

Nếu xét về giá trị, thì sâm Trung Quốc đắt nhất thế giới, quý nhất thế giới. Mặc dù, những củ sâm này, đem phân tích, hàm lượng saponin tổng hợp có thể chỉ 2-3%.

Trong dược liệu, không thể đem hàm lượng hoạt chất ra so sánh giá trị. Bởi vì, có những chất quý máy móc cũng chưa tìm ra được. Ngay cả đông trùng hạ thảo nhiều tỷ đồng 1kg, sừng tê, cao hổ… cũng chưa tìm thấy chất gì giá trị thực sự trong đó, nhưng kinh nghiệm dân gian đã sử dụng hàng vạn năm qua.

4. Sâm Việt Nam vùng nào quý nhất ?

Đây là câu hỏi cực kỳ khoai. Nhưng, hiện, sâm Việt Nam ở núi Ngọc Linh gọi là sâm Ngọc Linh được coi là có giá trị cao nhất. Nhưng, tìm được sâm nguyên bản gen ở vùng núi này không đơn giản, rất hiếm, ít nên vô cùng đắt đỏ.

Cty sâm Ngọc Linh Kontum trồng và bảo tồn hơn 20 năm nay, với 700ha dự án, nhưng cũng không có nguồn sâm củ dồi dào. Hiện cty chủ yếu vẫn bảo tồn gen, cấp giống cho bà con trồng.

Sâm ở Nam Lào cùng dãy với núi Ngọc Linh nên cũng tương đương chất lượng.

Sâm Bắc Lào và sâm Lai Châu, cùng sâm Kim Bình có khí hậu, địa chất tương đương nhau, nên chất lượng tương đồng.

Sâm trồng trên 10 năm ở Ngọc Linh và Lai Châu, Kim Bình có hàm lượng saponin cũng tương đương nhau. Xét nghiệm định tính, định lượng, xét nghiệm gen đều cho ra kết quả như nhau, cùng thuộc về một nguồn gốc. Chính vì vậy, không thể dùng khoa học kỹ thuật để phân biệt được vùng sâm.

Riêng sâm trồng non, khoảng 5 năm tuổi, thì hàm lượng saponin của sâm trồng ở Lai Châu và Kim Bình thường rất cao, nhất là hàm lượng MR2 cao vượt trội so với sâm trồng ở Ngọc Linh.

5. Có sâm rừng ở Ngọc Linh không?

Vẫn có. Người dân vẫn có thể tìm được ở Khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Linh, nhưng vô cùng hiếm và khó tìm hơn cả kim cương.

Nguồn sâm rừng Ngọc Linh chủ yếu là sâm giả ở vùng lân cận như Đăk Lăk, Lâm Đồng. Loại sâm rừng này rất đẹp, củ gầy, dài, đanh, thân xanh già cỗi, nhưng hoàn toàn không phải Sâm Việt Nam. Chúng không có mr2. Không có hoặc ít vị đắng, ít ngọt. Ăn nhạt nhẽo. Mấy năm trước rộ lên phong trào đi tìm sâm này ở Tây Nguyên. Nhiều đối tượng thu mua, vùi xuống trong núi Ngọc Linh, bây giờ nhổ lên bán, nên rất dễ bị lừa.Nguồn sâm rừng hiếm hoi tiếp theo là từ Lào. Có nhiều năm người tìm sâm Việt Nam lùng sục hết những dãy núi cao của Lào tìm kiếm và đã nhổ cạn kiệt.

Dãy Hoàng Liên Sơn vẫn còn khai thác được nguồn sâm này, nhưng cũng rất hiếm và đắt đỏ. Không chỉ người Việt, mà người Trung Quốc cũng gùi cơm gạo lùng sục khắp dãy Hoàng Liên Sơn tìm sâm. Giá cả cũng được đẩy lên hàng trăm triệu, thậm chí cả tỷ đồng 1kg. Ngay cả những củ sâm rừng nhổ được ở bên rừng núi Trung Quốc cũng được bán với giá vài trăm triệu đồng/kg.

Củ sâm ngày càng thu hẹp biên giới, miễn là thuộc dòng sâm Việt Nam, có sự hiện diện của các chất, kiểm định chính xác, thì được đánh giá là Sâm Việt Nam. Tuy nhiên, chúng ta vẫn gọi là sâm Ngọc Linh để dựa hơi thương hiệu mà tăng giá trị của nó lên.Sâm rừng còn nhiều nhất chính là nguồn “sâm vùi”. Đây chính là sâm rừng người Trung Quốc thu mua từ nhiều năm qua, khắp từ Ngọc Linh qua Lào, Lai Châu, từ chính Trung Quốc, trồng lại trong vườn. Những củ sâm dài, nhỏ như cái đũa, nặng vài chục gram, được chăm sóc vỗ béo thành vài lạng, tăng trọng lượng và giá trị lên rất nhiều. Đúng là thiên tài Tàu.

Người Mông, La Hủ… và các dân tộc Tây Bắc đi rừng tìm sâm cho người Trung Quốc, đi trồng sâm và tam thất thuê ở Trung Quốc cũng học được cách họ trồng, vùi, nên cũng thu hái từ rừng, dâm lại chăm sóc, nên vẫn có nguồn sâm này.Sâm rừng rất dễ bị giả vì nó cực kỳ giống với dòng sâm tiết trúc và tam thất hoang. Loại giống nhất chính là tam thất Trung Quốc do người Dao trồng lâu năm ở vùng Na Hang và Lâm Bình (Tuyên Quang), loại giống thứ 2 là sâm tiết trúc rừng ở Đắk Lăk và Lâm Đồng phát hiện 2 năm trước, loại giống tiếp theo là sâm tiết trúc ruột vàng ở Lào, Myanmar, tam thất hoang trồng ở Trung Quốc ruột tím, ruột vàng và loại giống cuối cùng là sâm tiết trúc Hoàng Liên Sơn.

6. Phân biệt sâm ở núi Ngọc Linh với các loại sâm khác ra sao?

Gần như không thể với khách hàng và thậm chí là chuyên gia cũng không có cách nào chứng minh thuyết phục. Hầu hết chỉ là các con buôn tự hiểu với nhau và họ thành “chuyên gia” trong lĩnh vực này, do có nhiều kinh nghiệm thực tế, tiếp xúc với nhiều nguồn sâm.

Tuy nhiên, cũng có vài điểm lưu ý như sau: Sâm Ngọc Linh ít được chăm sóc nên cây nhỏ, ngắn, cành 5 lá, lá xanh nhạt, lá mỏng, thon, thân cây xanh, củ gốc vàng, xanh ở thân củ, củ nhỏ dài, rễ tơ.Sâm Lào cắt ngang thân ruột vàng cát. Sâm Lai Châu thì đa dạng hơn về chủng loại, có cả ruột vàng, cả 5 lá y hệt như Ngọc Linh, nhưng phổ biến có nhiều màu sắc, gọi là Ngũ Hành trong củ sâm, mà phổ biến nhất là màu vàng, tím, đen, xanh. Thân cây sâm màu tím, càng tím.

Loại phổ biến nhất lá xanh thẫm, to, dày và bầu hơn.Tuy nhiên, ở Trung Quốc và Lai Châu lại cũng có những dòng sâm y hệt sâm Kontum, nên không thể dùng hình dáng phân tích được.Có một điểm phân biệt khá thú vị, mà tôi phát hiện qua quá trình kiểm nghiệm sâm, đó là hàm lượng sapnonin Rd của sâm trồng Lai Châu, Kim Bình thường thấp hơn 0,5%, thấp hơn sâm trồng ở Ngọc Linh.

Nếu định lượng, hàm lượng Rg1, Mr2 dù rất cao, nhưng Rd dưới 0,5% thì thường là sâm ngoài Bắc. Nhiều củ sâm rừng, rất đắt tiền, nhưng hàm lượng Rd vẫn thấp. Tuy nhiên, đấy không phải căn cứ, vì phần nhiều sâm rừng ngoài Bắc vẫn có Rd cao, thậm chí rất cao. Nó chỉ được dùng để phán đoán trong sâm trồng và cũng không có ý nghĩa quyết định tính chính xác về nguồn gốc sâm.

Kết luận:

Vậy cuối cùng thì mua sâm kiểu gì? Thực ra, tất cả các loại sâm đều là Sâm Việt Nam cả, tức Panax vietnamensis. Có điều, chúng ta lựa chọn củ sâm đến từ vùng nào, để mua được với đúng giá trị thực mà thôi. Cùng là củ sâm trồng, 7-9 năm tuổi, nếu nó ở Ngọc Linh thì 200-300 triệu, ở Lai Châu cỡ 20-30 triệu và Trung Quốc 5-7 triệu. 

Riêng sâm rừng thì xuất xứ từ đâu cũng không chênh lệch giá cả nhiều.